De Dag van de Gezonde Zorg had op geen relevanter moment plaats kunnen vinden. Het faillissement van verschillende ziekenhuizen illustreert een van de uitdagingen binnen de zorgsector: kwalitatieve zorg kunnen blijven leveren, maar tegelijkertijd de groeiende zorgkosten in bedwang houden. Drie sprekers, bijeengebracht door FBD en AFAS Software, gaven op donderdag 1 november hun visie op de staat van de gezondheidszorg en werpen een blik op de toekomst.

Als voorzitter van Zorgverzekeraars Nederland heeft voormalig minister en vicepremier André Rouvoet een uitgesproken mening over het meest recente faillissement in de zorg. “Natuurlijk is het afschuwelijk voor de patiënten en medewerkers. Het is marktwerking, maar in de zorg ligt dit toch net wat anders. We kunnen hoe dan ook stellen dat er overcapaciteit aan ziekenhuizen bestaat in de regio Amsterdam. Moeten we al die ziekenhuizen dan maar overeind zien te houden, door maar vanuit de zorgpremies in een bodemloze put te blijven storten?” De vraag stellen is ‘m eigenlijk ook beantwoorden.

Verandering is dus noodzakelijk, door twee essentiële uitgangspunten vormgegeven. Rouvoet: “Lef en vertrouwen zijn cruciaal. Er bestaat veel risicomijdend gedrag binnen de zorg. Maar willen we binnen het huidige zorgmodel, met solidariteit als hoeksteen, de hoogwaardige kwaliteit van de Nederlandse zorg behouden, dan moeten alle partijen binnen de zorgsector op elkaar kunnen vertrouwen en lef gaan tonen.”

Met een blik op de horizon, geformuleerd onder de noemer ‘Ambitie 2025’ onderscheidt Zorgverzekeraars Nederland vier trends. Rouvoet: “Allereerst verandert de zorgvraag zelf: mensen willen meer regie voeren over hun eigen zorg. Dit betekent ook: meer zorg aan huis, in plaats van in een instelling.” Aan de kant van de zorgleveranciers verandert daardoor het zorgaanbod, doordat er steeds meer zaken dichterbij de mensen worden georganiseerd. Afscheidingen zullen verdwijnen en steeds meer zorgtaken zullen samenvloeien. Dit verhoogt de efficiëntie, maar de stijgende zorguitgaven blijven een probleem. We maken steeds meer gebruik van zorg en die kosten moeten ergens vandaan worden gehaald. Maar de reacties op het verhogen van de zorgpremie spreken wat dat betreft boekdelen. Dit alles maakt het draagvlak voor de zorg kwetsbaar en de roep om een herziening van het zorgstelsel steeds luider.

Bovenstaande uitdagingen zijn groot, maar door partijen met elkaar te verbinden (zowel zorgleveranciers als patiëntenorganisaties), te sturen op transparantie (wat het vertrouwen binnen de zorg vergroot) en te kijken naar vernieuwingen – zowel op technologisch vlak als de wijze waarop we de zorg organiseren – hoopt Zorgverzekeraars Nederland dat de sector zich een andere denkwijze aanleert. Rouvoet: “Een manier van denken die is gestoeld op – opnieuw – lef en vertrouwen.”

Zorgtransformatie

De tweede spreker van vandaag, Philip J. Idenburg, is een toekomststrateeg die zich onder meer bezighoudt met bovenstaande uitdagingen, maar zich bovenal focust op het overkoepelende thema van vandaag: de toekomst van de Nederlandse zorg. Als coauteur van het boek Diagnose Transformatie keek Idenburg (die we recentelijk al eens spraken) naar succesvolle veranderingen en onderzocht wat hen verbond. Wat bleek? Bij succesvolle omwentelingen waren niet de innovaties leidend, maar werden reeds bestaande systemen getransformeerd.

Idenburg: “Transformaties vragen om het doorbreken van oude overtuigingen. Niet door een systeemdiscussie op gang te brengen, maar door vanuit een gezamenlijk belang een toekomst te creëren. We zijn immers allemaal ‘zonen en dochters van’, sommigen ook ‘vaders en moeders van’.” Deze transformatie vindt in vier slagen plaats. Allereerst door de vraag achter de vraag te achterhalen en het onderliggende probleem bloot te leggen. Vervolgens door samen aan de slag te gaan en elkaar niet als concurrenten te beschouwen. Idenburg: “Iedereen heeft een rol binnen deze zorgtransformatie, het eigenbelang staat niet voorop”. Het huidige systeem moet de consequenties van de transformatie dragen, terwijl de horizon een stuk verder ligt. “Doorzetten is daarom noodzakelijk”, aldus Idenburg. Houd het dan niet alleen bij een visie, maar doorleef de hele transformatie. “Laat het holistische mensbeeld (dus niet alleen lichamelijke en mentale gezondheid, maar ook spiritueel, red.) tot in de haarvaten doordringen en handel daarnaar. De zorgsector beweert de patiënt centraal te stellen, maar dat doe je niet met alleen een lekkerder kopje koffie. Nog steeds beoordelen mensen het gevoel van inspraak maar met een 5,5.”

Voor transformaties zijn dus doorzetters en doorbijters nodig. “Leiders moeten rekenen op veel weerstand vanuit de eigen organisatie. Maar het gaat om een langetermijnvisie, dus lef en doorzettingsvermogen zijn noodzakelijk om de tandwielen aan het draaien te krijgen en houden.”

Bottom-up aanpakken

Banken die een afdeling Gezondheidszorg hebben: het klinkt misschien wat vreemd in de oren, maar volgens Michel van Schaik is het eigenlijk heel logisch. “De zorgsector is een cruciaal onderdeel van de Nederlandse samenleving: het dient als een bodem van onze welvaart. Daarnaast moet ook de bedrijfsvoering binnen de zorgsector rendabel zijn”, aldus de directeur Gezondheidszorg van de Rabobank. Om dit voor elkaar te krijgen moet de zorg met zijn tijd mee. Van Schaik bespreekt drie thematieken die er spelen binnen de zorgbranche.

Zoals Rouvoet al eerder schetste, veranderen zorgvraag en -aanbod. Van Schaik: “Mensen willen langer thuis blijven wonen, ondanks dat de zorgvraag verder vergroot. Er bestaat een enorme mismatch tussen de hoeveelheid kamers in zorginstellingen, die leeg blijven, en woningen waar men wél zelfstandig kan blijven wonen. Zorginstellingen en de woningbouw moeten hierop in gaan spelen.”

Ook banken moeten dringend digitaliseren. “De kennis waarmee de bank transformeert is ook bruikbaar binnen de zorgsector. Hoe zou je bijvoorbeeld robotics kunnen toevoegen aan de waardeketen van de zorginstelling?” Zoals de banken Betaalvereniging Nederland hebben, heeft ook de zorgsector behoefte aan een spin in het web, die medische gegevensuitwisseling tussen zorgpartijen stimuleert en mede-faciliteert. Van Schaik: “Zoals PSD2 in de bancaire sector, maar dan in de zorg.”

Daarnaast pleit Van Schaik voor een aanpak die zich meer focust op preventie. “Voeding speelt hierin een cruciale rol, maar binnen medische opleidingen blijkt dat nog steeds een ondergeschoven kindje. Belachelijk, want ondervoeding is een gigantisch gezondheidsprobleem. Je wordt eerder ziek en het herstel duurt veel langer.”

Problemen in de zorg blijven niet beperkt tot de sector, maar zijn kwesties die het hele land aangaan “We moeten hier met zijn allen aan gaan werken. Bottom-up, in plaats van dat we maar naar Den Haag blijven kijken.”