De ministeries van Financiën en Justitie en Veiligheid komen met een Plan van Aanpak, die ervoor moet zorgen dat witwassen op een meer gezamenlijke en effectieve wijze wordt aangepakt. Wat zijn de pijlers onder dit plan en welke concrete maatregelen vloeien hieruit voort? We nemen de belangrijkste voornemens door.

Witwaspraktijken uitbannen is en blijft lastig: zoals de banken steeds hun aanpak wijzigen, zo bewegen ook de criminelen mee. Maar de maatregelen die financiële instellingen hebben genomen, schoten in een aantal recente voorbeelden – zoals ING en Danske Bank – eveneens ernstig tekort. Het gaat hierbij niet om kleine bedragen: uitgevoerd onderzoek door o.a. de Universiteit Utrecht, in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), toonde in oktober 2018 aan dat de geschatte jaarlijkse omvang van witwassen in Nederland maar liefst 16 miljard euro bedraagt.

De banken vertolken steeds meer een poortwachtersfunctie, waar al een uitgebreid wettelijk kader voor bestaat. Denk bijvoorbeeld aan de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en de Wet op het financieel toezicht (Wft). Nu is het kabinet van mening dat extra maatregelen noodzakelijk zijn om ervoor te zorgen dat witwassen nog beter tegen wordt gegaan. Drie pijlers vormen het fundament van dit maatregelenpakket.

1. Het verhogen van barrières

Met witwassen komen illegaal verkregen inkomsten in het legale financiële stelsel terecht. Door de barrières te verhogen, moet het voor criminelen lastiger worden om het financiële stelsel te misbruiken. Enkele concrete maatregelen:

• Meer transparantie over juridische entiteiten en bedrijfsconstructies. Dit sluit aan op de invoering van het UBO-register vanaf januari 2020.
• Door grote sommen contant geld te verbieden, voorkom je dat criminelen hun illegale contanten het financieel systeem binnensluizen. Het voorstel is om vanaf 2021 contant geld vanaf 3.000 euro te verbieden. Daarnaast zetten de ministeries van Financiën en Justitie en Veiligheid in op het Europees afschaffen van het 500 eurobiljet. Deze biljetten worden al niet meer uitgegeven, maar ze behouden op dit moment nog wel hun waarde. Pas als het gebruik van de biljetten óók wordt verboden, is dit een daadkrachtige maatregel, aldus de chef van financiële inlichtingeneenheid FIU.
• Cryptovaluta gaan gepaard met een grote mate van anonimiteit én zijn grensoverschrijdend. Hiermee vormen ze een ideaal transactiemiddel voor criminelen. Zowel de Autoriteit Financiële Markten (AFM) als De Nederlandsche Bank (DNB) wezen eerder al op deze risico’s. Door o.a. aanbieders van crypto wallets en omwisseldiensten onder de Wwft te brengen, worden ook deze cryptovaluta meer gereguleerd.

2. Vergroten effectiviteit poortwachtersfunctie en toezicht

Als poortwachters van het financiële stelsel hebben banken de wettelijke plicht om het systeem te beschermen tegen criminele inmenging. Deze poortwachtersfunctie en het toezicht op het uitvoeren van deze wettelijke taak kunnen effectiever volgens de ministers Hoekstra (Financiën) en Grapperhaus (Justitie en Veiligheid). Wat de beide ministeries willen?

• Dat financiële instellingen investeringen blijven doen om hun poortwachtersfunctie goed te kunnen blijven vervullen. Door samen te werken en onderling kennis te delen, hoeven de banken niet iedere keer individueel het wiel opnieuw uit te vinden.
• Informatie-uitwisseling tussen financiële instellingen moet ervoor zorgen dat criminelen niet van de ene naar de bank overstappen, maar dat er onder meer een zwarte lijst komt van mogelijke witwassers. Op dit moment zit wetgeving deze communicatie tussen banken nog in de weg.
• Dat de trustsector beterschap toont. Hoewel het toezicht sinds begin dit jaar al flink is verscherpt, wil het ministerie van Financiën een vinger aan de pols houden, samen met De Nederlandsche Bank.
• Een Europese toezichthouder. Op dit moment is het toezicht nog nationaal geregeld, maar dit werk inefficiënt en creëert een ongelijk level playing field tussen landen.

3. Versterken opsporing en vervolging

Het opsporen en vervolgen van zij die witwassen is een ander belangrijk onderdeel van de bestrijding. Dit omvat ook het afpakken van crimineel verkregen vermogen. Wat er nodig is om de opsporings- en vervolgingswerkzaamheden beter uit te kunnen voeren:

• Een verbeterde informatiepositie voor de opsporingsautoriteiten. Op dit moment mogen toezichthoudende organen geen informatie delen met partijen die witwassers bestrijden, opsporen en vervolgen.
• Ook moet er een geautomatiseerd verwijzingsportaal bankgegevens komen, waar partijen als FIU-Nederland en de Belastingdienst in kunnen kijken wanneer vermoedens van witwassen bestaan. Dit portaal bestaat wel, maar werkt nu nog voornamelijk manueel.  
• De strijd tegen ondermijning moet iets van de gemeenschap worden. Momenteel loopt er vanuit het Openbaar Ministerie (OM) een vooronderzoek naar het maatschappelijk herbestemmen van afgepakt vastgoed in Nederland. Op deze manier ziet de gehele maatschappij wat witwassen inhoudt en de bestrijding ervan oplevert. 

Aan het eind van het jaar spreken de ministers de betrokken partijen (o.a. DNB, FIU-Nederland en het OM) over de voortgang en effectiviteit van de voorgenomen maatregelen.